مراحل کشت
گندم
نویسنده: ناهید
رضوی
بسمه تعالی
ما تا بایان
راه ادامه میدهیم ومعتقدیم که راه آموزش علم نهایت ندارد.
مراحل کشت گندم
مقدمه:
طبق آمار کشاورزی
از ۷۶۰ میلیون هکتار کشت محصولات مختلف در دنیا بیش
از ۷۰ درصد سطح نباتات جهان به غلات اختصاص دارد و
در این میان حدود ۳۰ در صد اراضی
زیر کشت دنیا را گندم شامل میشود. یعنی چیزی حدود ۲۳۸ میلیون هکتار. طبق آمار داخلی تولید گندم در
ایران در سال ۱۳۴۰ در حدود ۲/۴ میلیون تن و در سال ۱۳۵۰ به مقدار۲/۵ میلیون تن و در سال ۱۳۶۶ به مقدار ۹/۷ میلیون تن بودهاست و در سال ۱۳۸۲ به ۳/۱۰ میلیون تن میرسد که نزدیک به مرز خودکفایی
است. به جزء نان که غذای عمده انسانهاست فرآوردههای زیادی از آرد گندم به دست میآید
که میتوان بیسکویت – کیک – نان روغنی- شیرینی تر- کلوچه – رولت – و انواع ماکارونی
و... را نام برد. گندم را بر حسب این که سلولهای به وجود آورنده آن ۷- ۱۴- ۲۱ جفت کروموزوم باشند به سه گروه تقسیم میکنند.
گندمهای معمولی امروزی از گروه ۲۱ جفت کروموزوم
باشند (گندمهای تتراپلوئید). ارقام چمران داراب- اترک- و فلات و... از جمله گندمهای
معمولی میباشند که به مصرف تهیه نان میرسند. از گندمهای نوع دوروم میتوان یاواروس.
شوا وسیمره را نام برد که در تهیه ماکارونی نیز مورد مصرف دارد. قبل از کاشت هر محصول
نیاز به مقدمات آماده سازی بستر خاک میباشد. مراحل تهیه زمین جهت کاشت گندم شامل مراحل
زیر میباشد که در بعضی مواقع مواردی از عملیات میتواند حذف یا اضافه شود.
۱) ماخار یا آبیاری زمین قبل از شخم
۲) شخم زمین
۳) دیسک
۴) ماله
۵) کودپاشی
۶) دیسک
۷) بذرپاشی یا بذرکاری (در صورت بذرپاشی عملیات
دیسک خفیف بعد از آن)
۸) مرزبندی
۹) نهرکشی
۱۰) آبیاری
مراحل فوق
ممکن است بسته به نوع زمین – خاک زراعی – و نحوه کاشت با خطی کار یا پاشش بذر با کودپاش
سانتریفیوژ تا حدودی تغییر نماید در این مطلب کاشت با خطی کار مدنظر میباشد.
ماخار: ماخار به منظور
مرطوب نمودن و نرم کردن بافت خاک جهت انجام تسهیل عملیات شخم مناسب با عمق شخم مطلوب
انجام میگیرد از مسائل مهم ماخار یکنواختی آبیاری سطح زمین میباشد که چنانچه سطح
مزرعه به صورت یکنواخت آبیاری نشود و بعضی جاها خشک بماند در تهیه زمین با گاوآهن دچار
مشکل میشویم و در این قسمتها ضمن این که عمق شخم کمتری داریم کلوخه ایجاد می ردد و
باعث عدم تهیه خوب زمین میشود که جهت کاشت با خطی کار مشکل ایجاد مینماید. از مزایای
دیگر ماخار رشد علفهای هرز تا زمان انجام شخم میباشد که با انجام عملیات شخم آن تعدادی
از بذور علفهای هرز که جوانه زده و رشد نمودهاند از بین میروند.
شخم:
عملیات شخم
– وقتی رطوبت خاک مزرعه به حالت گاورو رسید انجام میشود. حالت گاورو اصطلاحی است که
به زمین ماخار شده وقتی که آماده شخم است گفته میشود. در این حالت خاک مزرعه نه آنقدر
رطوبت دارد که به حالت گل به ادوات شخم بچسبد و نه آنقدر خشک است که با شخم به صورت
کلوخ درآید. جهت تعیین حالت گاورو در مزرعه مقداری خاک را برداشته و آن را در مشتمان
فشار میدهیم اگر خاک به هم بچسبد و کلوخهای درست کند که رطوبت خاک دست را آلوده نکند
و چنانچه آن را رها کنیم پس از برخورد به زمین از هم بپاشد. در این حالت عمومی خاک
حالت گاورو دارد. زمینهای رسی در مدت زمان بیشتر و زمینهای شنی در مدت زمان کوتاهتری
به حالت گاورو میرسند. عمق شخم با توجه به نوع وضعیت خاک بین ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر میباشد. در عملیات شخم با دیدن شیارهای
یکنواخت و همسطح و منظم در سطح مزرعه میباشد. سرعت کارکرد مناسب تراکتور و ماشین آلات
دیگر در هنگام شخم ۳ تا ۴ کیلومتر در ساعت میباشد.
نکته: چنانچه
بخواهیم کودهای شیمیایی را در عمق حداکثر (شخم زده) قرار دهیم میتوانیم قبل از شخم
به پخش کود شیمیایی اقدام نماییم و اگر بخواهیم پراکنش کود شیمیایی در سطح شخم خورده
یکنواخت باشد لازم است در ابتدا بعد از پاشش کود مورد نظر زده و سپس شخم زده شود..
اهداف مهم شخم زدن
نرم کردن زمین
تا بذر به راحتی با آن مخلوط شود و بتواند هر چه بیشتر از رطوبت زمین استفاده کند و
به راحتی سبز شود
زیاد کردن
خلل و فرج خاک تا هوا و رطوبت در خاک بهتر نفوذ کند و جریان هوا داشته باشیم و آب به
مقدار بیشتری در خاک ذخیره شود.
برگرداندن
خاک به جهت انتقال مواد به قسمتهای زیرین شخم خورده
ایحاد محیط
مناسب برای فعالیت میکروارگانیسمها
مبارزه با
علفهای هرز موجود در مزرعه
زیر خاک نمودن
بقایای گیاهی موجود در خاک
بر هم زدن
لولههای مویین خاک
دیسک: بعد
از عملیات شخم با حفظ یک فاصله زمانی مناسب عملیات دیسک زدن صورت میگیرد این فاصله
زمانی بسته به بافت خاک و فصل میتواند از یک تا چند روز متفاوت باشد ولی به هر صورت
نباید فاصله زمانی میان شخم تا دیسک آنقدرطول بکشد که خاک خیلی خشک شده و به صورت کلوخههایی
در آید. با انجام عملیات دیسک شیارهای خاک شخم خورده به صورت یکنواخت و یکسان در میآید
و خاک دانه بندی مناسب جهت بستر بذر مییابد. جهت یکنواختی مناسب بستر کاشت گاهی اوقات
لازم است ۲ تا ۳ بار دیسک زده شود.
ماله کشی (تسطیح نسبی):: پس از شخم و عملیات دیسک در خاک ممکن است پستی
و بلندی جزئی ناشی از تهیه بستر در زمین باقی مانده باشد. لذا از ماله برای از بین
بردن این پستی و بلندیها استفاده میشود. لازم است که جهت حرکت ماله به صورت مورب
از یک گوشه زمین به یک گوشه دیگر آن باشد تا نتیجه بهتری به دست آید. میتوان یکبار
به صورت ضربدر و بار دیگر در جهت عملیات فارو ماله کشی نمود. فاصله تیغه ماله از سطح
خاک بسته به وضعیت مزرعه معمولا از ۳ تا ۸ سانتیمتر است که لازم است قبلا در یک سطح مسطح
تنظیم گردد.
کود پاشی:: در حالت معمول توصیه میشود مقدار ۱۰۰ کیلوگرم کود فسفاته و مقدار ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم کود اوره و مقدار ۱۰۰ کیلو کود پتاسه به صورت پایه با عملیات دیسک
به خاک داده شود ولی با آزمون خاک با توجه به بافت و وضعیت خاک مزرعه و پتانسیل مورد
انتظار تولید محصول میتوان توصیه عملی مصرف کودهای شیمیایی پایه ازته و فسفاته و پتاسه
را مشخص نمود. بعد از کودپاشی با دستگاه سانتریفیوژ عملیات دیسک جهت اختلاط کود انجام
میشود. مقدار تقریبی عناصر غذائی برداشت شده به وسله محصول گندم با عملکرد ۸ تن در هکتار ازت(N) 140 تن
در هکتار- فسفر(P2O5)- پتاسیم(K2O) 180 – گوگرد(S) 25 - منیزیم(Mg) 30 تن
در هکتار
عمق کود شیمیایی
در خاک مزرعه:: کود فسفاته به علت تقریبا غیرمتحرک بودن در خاک لازم است در منطقه ریشه
گیاه قرار گیرد لذا با توجه به این که غالب ریشههای گندم تا عمق ۲۰ سانتیمتری عمق خاک نفوذ میکند پراکنش کود لازم
است از حدود ۸ سانتیمتری
از سطح خاک قرار گیرد در صورتی که بذر کاری و کودکاری با یک دستگاه انجام پذیرد. عمق
بذر ۳ تا ۵ سانتیمتری و عمق کود در ۳ تا ۵ سانتیمتری پایین تر در اطراف بذر میتواند انجام
پذیرد که در این حالت ضمن استفاده بهتر از مقدار مصرف آن کاسته میشود. مقدار توصیه
شده کود فسفاته را در خاکهای سنگین در ۳ مرحله میتوان مصرف نمود.۳/۱ به صورت پایه (خاک کاربرد) – ۳/۱ به صورت سرک در مرحله پنجه دهی گندم- ۳/۱ به صورت سرک دوم در مرحله ساقه رفتن و حدودا
نزدیکی ظهور خوشه و در خاکهای سبک توصیه میشود. ۴/۱ اوره فسفاته را به صورت پایه و ۴/۱ در حدود پنجه زنی و ۴/۱ در مرحله تشکیل ساقه و ۴/۱ در مرحله ظهور خوشه مصرف شود. ازت از عوامل
اصلی در افزایش پروتئین گندم است و افزایش پروتئین گندم کیفیت نانوایی آن را افزایش
میدهد. زمان مصرف کود ازته در تعیین مقدار پروتئین گندم حائز اهمیت است. اگر کود ازته
قبل از گلدهی جذب گیاه شود بیشتر محصول را افزایش میدهد تا درصد پروتئین آن و اگر
کود ازته بعد از گلدهی جذب گیاه شود بیشتر درصد پروتئین و در واقع یعنی کیفیت محصول
را افزایش میدهد. بنابراین دادن کود ازته بعد از گلدهی کیفیت محصول و درصد پروتئین
را افزایش میدهد که این کار را میتوان با محلول پاشی کود اوره نیز انجام داد. در
مورد کودهای پتاسه گزارشهای نتایج حاصل از تجزیه خاک در آزمایشگاهها دلالت بر کمبود
شدید پتاسیم در اکثر خاکهای زراعی دارد. و با توجه به نیاز گندم به کود پتاسه ه مقدار
آن در حد نیاز گیاه به کود ازتهاست رفع کمبود آن را با افزودن کودهای پتاسه همراه
کودهای پایه ضروری میسازد نقش پتاسیم در بهبود کیفی محصول و افزایش عملکرد و محافظت
گیاه در برابر عوامل نامساعد محیطی امر مسلم و ثابت شدهای است.
اثر پتاسیم
بر روی محصول گندم
تحمل گیاه
به شوری رابیشتر میکند
مقاومت گیاه
را در برابر کم آبی افزایش میدهد.
مقاومت گیاه
را در برابر آفات و بیماریها زیاد میکند.
راندمان آب
آبیاری و کودهای ازته را بالا میبرد.
عمل فتوسنتز
را زیاد میکند.
تنش رطوبتی
را کاهش میدهد.
کارآیی تعرق
گیاه در شرایط تنش آبی را به دلیل افزایش تعداد و قطر دستههای آوندی افزایش میدهد.
زمان و روش
مصرف کودهای میکرو (عناصر کم مصرف):: عناصر کم مصرف با وجود نیاز خیلی کمی که گیاه
به آنها دارد اهمیت زیادی برای گیاه دارند. مهمترین این عناصر عبارتند از روی- آهن-
مس و منگنز میباشد. این عناصر به صورت کودی غالبا به صورت سولفات روی- سولفات آهن
– سولفات مس و سولفات منگنز در دسترس میباشند که بایستی با توجه به نتایج آزمایش خاک
قبل از کاشت به صورت پایه به مزرعه داده شود در غیر این صرت میتوان با محلول پاشی
کود میکرو با غلظت ۳ تا ۶ در هزار بسته به نوع آن در مراحل پنجه دهی یا
اوائل ساقه رفتن تا گلدهی اقدام به پاشش در مزرعه نمود.
در مورد محلول
پاشی با کد میکروی کامل لازم است به نکات مهمی توجه داشت:
محلول پاشی
باید صبح زود یا عصر انجام گیرد
هنگام محلول
پاشی وزش باد نباشد
به محلول کودی
تهیه شده با غلظت ۳ در هزار لازم
است ماده سیتوویت یا مایع ظرفشویی به غلظت ۲/۰ در هزار (۲ سی سی در ده لیترآب) اضافه گردد. این کار باعث
کاهش نیروی کشش سطحی آب شده و تمامی سطح برگ با ذرات محلول کودی تماس یافته و در نتیجه
میزان جذب برگی افزایش مییابد. حرارت محیط در هنگام محلول پاشی با حداقل فصله زمانی
آبیاری مزرعه انجام میگیرد. برای اطمینان از صحت انجام عملیات ذکر شده پیشنهاد ی ود
کود مورد نظر را با غلظت مربوطه تهیه و در قطعه کوچکی از مزرعه برگپاشی و پس از ۳ روز در صورت عدم مشاهده علائم برگ سوزی در تمام
سطح مزرعه محلول پاشی صورت بگیرد. در اراضی با خاک شور از کود میکروی کامل بدون بر
استفاده شود.
خصوصیات بذر و بذرکاری
ویژگی یک بذرخوب
عبارتند از:
اندوخته غذایی
کافی داشته باشد.(چروکیده نباشد) وزن هزار دانه از ۳۵ گرم بیشتر باشد.
بذر باید سالم
و شکستگی نداشته باشد.
عاری از بذور
علف هرز باشد.
خلوص ژنتیکی
داشته باشد (همه بذور از یک رقم باشد) قوه نامیه آن بیشتر از ۹۰ درصد باشد.
چنانچه بذر
توسط زارع تهیه شود لازم است بهترین قسمت مزرعه جهت تهیه بذر مورد انتخاب و بذور جمع
آوری شده اگر دارای علف هرز هستند بوجاری شوند. قبل از کاشت لازم است بذور را ضد عفونی
نمائیم با این کار محصول خود را در مقابل بیماریهای سیاهک و برخی بیماریهای دیگر بیمه
می نمائیم. جهت این که از سموم قارچ کش توصیه شده استفاده شود و به گونهای عمل شود
که دانهها بذر به خوبی به سم آغشته شده و قشر نازکی از سم بذور را فرا گیرد. برای
این کار میتوان از میکسرهای مختلف که درب آنها بسته میشود با چرخش مخلوط بذر و سم
حدود ۳ دقیقه استفاده نمود یا این که بذور را روی پلاستیک
یا برزنت یا سطح صاف و تمیز کپه نمود و سم مورد نیاز را روی آن پاشش داده و با استفاده
از پارو بذور را چندین بار زیرورو کرد تا کاملا به سم آغشته شود. این کار لازم است
قبل از عملیات بذر کاری صورت گیرد. مقدار سم لازم معمولا ۲ در هزار میباشد. در هنگام ضدعفونی بذور از
ماسک و یا پارچه جهت پوشانیدن سر و صورت و دهان استفاده شود و از خوردن و آشامیدن و
سیگار کشیدن حین عملیات ضدعفونی پرهیز شود. تعدادی از سموم موجود در حال حاضر جهت ضدعفونی
بذور گندم عبارتند از
کاربوکسین
تیرام- تریادینمول- دیکونازول- رئال- کاربندازیم
میزان بذر:: مقدار بذر مصرفی در حال حاضر جهت کاشت با خطی کار حدود ۱۸۰ کیلو گرم در هکتار میباشد. این مدار توصیه
بذری کلی میباشد و بسته به شرایط مختلف میتواند متغیر باشد.
در میزان مصرف
بذر لازم است با توجه به هدف کشت به موارد زیر توجه نمود.
وزن هزار دانه
ارزش مصرفی
بذر
تاریخ کاشت. بعد از تاریخ کاشت توصیه شده به ازای هر روز تاخیر حدود ۵/۱ درصد به مقداربذر توصیه شده اضافه می نمائیم.
وضعیت بستر
بذر
بافت خاک و
شوری آن
اثر پرندگان
و حشرات در مزرعه
نحوه کاشت بذر (خطی کار – سانتریفیوژ- دست پاش). در کاشت گندم با سانتریفیوژ برای پوشش
بذر میتوان از دیسک یا پنجه غازی یا فارو یا کروگیت پس از پاشش بذر استفاده نمود.
نکته: جهت
تسهیل د آبیاری زدن فارو مناسبتر است منتهی با در نظر گرفتن شوری زمین در منطقه.
قطعه بندی زمین و آبیاری اول:: آبیاری در زراعت گندم خصوصا اولین آبیاری از
اهمیت خاصی برخوردار است آب بایستی با سرعت ملایم و به صورت یکنواخت در سرتاسر مزرعه
توزیع گردد تا باعث جابجایی بذور و شستشوی خاک نشود.
خصوصیات زیر
لازم است در قطعه بندی و آبیاری در نظر گرفته شود.
طول قطعات
جهت آبیاری بر حسب بافت خاک و شیب زمین از ۱۰۰ تا ۲۰۰ متر متغیر است. معمولا در آبیاری نواری قطعات
توسط مرزبند از همدیگر تفکیک میشوند.
عرض مرزها
حتی الامکان ضریبی از عرض کمباین باشد
هر چه بافت
خاک سبکتر و شیب زمین بیشتر باشد طول نوارها یا فاروها را باید کمتر در نظر داشت و
هر چه جریان ورودی آب در ردیفها زیادتر باشد طول فاروها را میتوان بیشتر گرفت. بهتر
است طول فاروها از ۲۰۰ متر جاوز نکند.
اگر شیب مزرعه
زیاد باشد مقدار آب ورودی قطعات باید کم باشد و اگر شیب مزرعه کم باشد مقدار آب ورودی
را باید زیادتر در نظر گرفت.
برای اولین
آبیاری در صورت امکان از سیفون استفاده شود در غیر این صورت در مدخل ورودی آب از پلاستیک
یا بوته و یا خلوط کاه و کلش و خاک استفاده شود.
با استفاده
از نهر مضاعف میتوانیم سرعت آب را در حد دلخواه کنترل کنیم.
بارندگی موثر
حدود ۲۰ تا ۲۵ میلیمتر است که تقریبا میتوان آن را یک نوبت
آبیاری محسوب نمود. برای این که به میزان آب مورد نیاز در مزرعه دست پیدا کنیم باید
از نهرکن در احداث انهار استفاده نمود.
از فاکتورهای
بسیار مهم در آبیاری احداث نهر مضاعف است. هدف از احداث نهر مضاف این است که آب بیشتری
با سرعت کمتر برای جلوگیری از آبشوئی ردیفهای کشت شده وارد مزرعه نماییم. احداث زه
کش: برای جلوگیری از آب ماندگی و غرقاب شدن در انتهای مزرعه بایستی در پایین مزرعه
نهری جهت تخلیه آب اضافی تعبیه نمود. نوبتهای آبیاری گندم معمولا ۵ نوبت در نظر گرفته میشود و هر کدام به نوبه
خود مهم میباشند که آنها پس از کاشت و موقع پنجه زنی و ساقه رفتن زمان و قبل از گلدهی
و بعد از دانه بستن میباشد. و به مراحل خاک آب – پنجه آب- ساق آب- گل آب و دان آب
هم مرسومند.
محقق و تهیه
کننده کامل متن: خانم مهندس ناهید رضوی
چه افتخاری
بالاتر از این که علم کسب شده مان را دراختیار همگان قراردهیم.
www.maximumtechnic.com